Το Ασφαλιστικό Σύστημα στη χώρα μας, κάτω από τα σημερινά δεδομένα δεν είναι βιώσιμο. Παρασύρθηκε και αυτό, όπως και η πραγματική οικονομία, αλλά και ολόκληρη η κοινωνία, από τη λαίλαπα της οικονομικής κρίσης και της φαρμακευτικής αγωγής που επιβλήθηκε από τον Απρίλιο του 2010. Δεν είναι, όμως, η πρώτη φορά που το ασφαλιστικό σύστημα έφτασε σε δεινή κατάσταση. Σε κατάρρευση είχε οδηγηθεί και κατά τη δεκαετία του 1980. Μόνο που τότε ακολούθησε μια τολμηρή παρέμβαση που άρχισε το 1990, κορυφώθηκε με τη μεταρρύθμιση του 1992 και συνεχίστηκε ως το τέλος της κυβερνητικής θητείας το 1993. Μια μεταρρύθμιση που επέτρεψε στο χρεοκοπημένο Ασφαλιστικό Σύστημα να σταθεί και πάλι στα πόδια του και μέσα σε λίγο καιρό να περάσει από τα ελλείμματα σε πλεονάσματα. Αυτά που αργότερα αποκλήθηκαν «άσπρες τρύπες» και διευκόλυναν αποφασιστικά την ένταξη της χώρας στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση της Ευρώπης. Μια μεταρρύθμιση που θα μπορούσε να το κρατήσει ακόμη πιο πολύ εάν δεν ακολουθούσε η αποδόμηση και η ανατροπή της στα αμέσως επόμενα χρόνια.
Αυτή η μεγάλη, η ορθολογική και σωτήρια μεταρρύθμιση περιγράφεται και αναλύεται στο βιβλίο με τον τίτλο ‘’η ασφαλιστική μεταρρύθμιση της περιόδου 1990 – 1993, μεταρρύθμιση σωτηρίας, ανατροπή και αποδόμηση’’, του Δημήτρη Σιούφα, πρώην προέδρου της Βουλής, πρώην υπουργού Ανάπτυξης, πρώην υπουργού Υγείας και τότε αρμοδίου υπουργού Κοινωνικών Ασφαλίσεων.
• Περιγράφει στην αρχή την κατάσταση που επικρατούσε στο Ασφαλιστικό Σύστημα στις αρχές του 1990 όταν ανέλαβε την ευθύνη για τη διακυβέρνηση του τόπου η Νέα Δημοκρατία.
• Αναφέρεται στις πρώτες παρεμβάσεις που έγιναν προκειμένου να δώσουν ανάσα ζωής στο σύστημα.
• Εξιστορεί κατόπιν τη μεγάλη και τολμηρή μεταρρύθμιση του 1992 με το νόμο 2084 που έγινε γνωστός ως ‘’νόμος Σιούφα’’.
• Παραθέτει, επίσης, τις αποφάσεις, τις πράξεις και τις παραλείψεις των κυβερνήσεων που ακολούθησαν, με αποτέλεσμα να υπονομεύσουν τη σωτήρια εκείνη μεταρρύθμιση και το ίδιο το Ασφαλιστικό Σύστημα.
Ανάμεσα στα άλλα, στο νέο βιβλίο του, τον Δημήτρη Σιούφα, επισυνάπτονται οι εκθέσεις της περιόδου εκείνης για την κατάσταση του συστήματος, τα βασικά κείμενα των σχετικών νομοθετικών ρυθμίσεων, αλλά και εκτενή αποσπάσματα από τις συζητήσεις στη Βουλή. Αναδημοσιεύει, επίσης, άρθρα και συνεντεύξεις του, κατά την κρίσιμη εκείνη περίοδο, που αποδεικνύονται επίκαιρα ακόμη και σήμερα. Αλλά και δημοσιεύματα εφημερίδων που αναφέρονταν στο επιτελούμενο μακρόπνοο έργο. Δίνει ακόμη έμφαση στους κανόνες της Ασφαλιστικής Μεταρρύθμισης, τις αρχές που πρυτάνευσαν για τη θεμελίωση ενός νέου ασφαλιστικού συστήματος, τις ιδέες που υιοθετήθηκαν και την καθιέρωση νέων θεσμών, που εξασφάλιζαν διαφάνεια, αποτελεσματικότητα και περισσότερη δικαιοσύνη. Αποδίδει, ταυτόχρονα, εύσημα σε όλους όσοι συνέπραξαν στη μεταρρύθμιση εκείνη και υπογραμμίζει χωριστά τη συμμετοχή και την προσφορά του καθενός.
Διαπιστώσεις και προτάσεις για το σήμερα
Αναφερόμενος, στον πρόλογό του, στη σημερινή πραγματικότητα και τις τάσεις που αναπτύσσονται, ο Δημήτρης Σιούφας, τονίζει ότι ‘’το Ασφαλιστικό σύστημα στη χώρα μας δεν είναι βιώσιμο’’ και προσθέτει: ‘’Το πρόβλημα έχει προσλάβει εφιαλτικές διαστάσεις στη χώρα μας, όπου η βαθειά και παρατεταμένη ύφεση, οδήγησε στην εκτίναξη της ανεργίας, τη δραματική μείωση μισθών, αλλά και την έκρηξη της ανασφάλιστης εργασίας με αποτέλεσμα την απώλεια σημαντικών ασφαλιστικών πόρων. Η κατάσταση επιδεινώθηκε, όμως, ακόμη περισσότερο μετά την απομείωση των ομολόγων του Δημοσίου στα οποία υποχρεωτικά είχαν τοποθετηθεί τα αποθεματικά των φορέων Κοινωνικής Ασφάλισης… Απαιτείται, τώρα, μια εκ βάθρων ανοικοδόμηση. Απαιτείται συνένωση Ταμείων. Απαιτείται ηλεκτρονική οργάνωση. Απαιτείται δραστική περιστολή της εισφοροδιαφυγής και της αδήλωτης εργασίας. Πάνω από όλα όμως, πρώτη έγνοια κάθε κυβέρνησης οφείλει να είναι η καταπολέμηση της ανεργίας και η αύξηση της απασχόλησης, μέσα από μια συνολική πολιτική για την ανάπτυξη, η οποία αυξάνει τις θέσεις εργασίας και, κατ’ επέκταση, τον αριθμό των ασφαλισμένων. Είναι, όμως, τονίζει, ανάγκη να τονωθούν και οι πολιτικές που οδηγούν σ’ αυτό. Η άμεση διασύνδεση της Παιδείας με την παραγωγή και τις νέες τεχνολογίες. Η αντιμετώπιση της λαθρομετανάστευσης και η συγκροτημένη ένταξη των οικονομικών μεταναστών στο Ασφαλιστικό Σύστημα. Η προώθηση συγκροτημένης πολιτικής για την αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος. Αλλά και η άντληση, στα επόμενα χρόνια, πρόσθετων πόρων για την αναπλήρωση της περιουσίας των Ταμείων που χάθηκε κατά το κούρεμα των ομολόγων του Δημοσίου και την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών. Και τέτοιοι πόροι μπορεί να προέλθουν από την εκμετάλλευση ενδεχόμενων κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου στη γη και τις θάλασσές μας’’.
Απέραντο χάος
Περιγράφοντας την κατάσταση που επικρατούσε στις αρχές του 1990, ο πρώην πρόεδρος της Βουλής Δημήτρης Σιόυφας υπενθυμίζει ότι, δυο χρόνια πρωτύτερα, ο τότε υπουργός Εθνικής Οικονομίας Π. Ρουμελιώτης χαρακτήριζε το Ασφαλιστικό Σύστημα ‘’πυρηνική βόμβα’’ και τόνιζε πως δεν θα ήθελε να είναι υπουργός όταν η βόμβα αυτή θα σκάσει. Υπογραμμίζει ότι η Κοινωνική Ασφάλιση είχε καταλήξει σε ένα πολυκερματισμένο και πολύπλοκο σύστημα, που μόνο σύστημα δεν ήταν και σταχυολογεί χαρακτηριστικά στοιχεία της δραματικής εκείνης κατάστασης. ‘’Υπήρχαν’’, τονίζει, ‘’περίπου 320 Ασφαλιστικά Ταμεία, υπήρχαν ασφαλισμένοι που έβγαιναν στη σύνταξη στα 35 τους χρόνια και άλλοι που χρειάζονταν 35 χρόνια δουλειάς για να πάρουν σύνταξη, υπήρχαν περιπτώσεις που η σύνταξη ήταν ίδια είτε ο ασφαλισμένος είχε 4,5 χιλ. ένσημα είτε εννιά χιλιάδες… Τα ελλείμματα, σε πολλά Ταμεία, είχαν χτυπήσει κόκκινο. Είχαμε φτάσει στο σημείο που η εξασφάλιση δανείων για την καταβολή των συντάξεων αποτελούσε είδηση… Με ένα έλλειμμα περίπου στο 9% του ΑΕΠ το Ασφαλιστικό Σύστημα αποτελούσε τον κύριο παράγοντα δημοσιονομικής αποσταθεροποίησης…. Ήταν ένας καιάδας που θα κατάπινε τον ένα μετά τον άλλο τους 320 ασφαλιστικούς φορείς, φέρνοντας δραματικές οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες, σε βάρος ολόκληρης της κοινωνίας και πρωτίστως σε βάρος των οικονομικά ασθενέστερων. Ήταν μια νάρκη στα θεμέλια της Οικονομίας και ολόκληρης της Κοινωνίας. Μια κατάσταση που χαρακτηριζόταν από μια λέξη: ΧΑΟΣ’’.
Μεταρρύθμιση σωτηρίας
Πέντε μήνες μετά την ανάληψη της ευθύνης για τη διακυβέρνηση του τόπου από τη Νέα Δημοκρατία, υπογραμμίζει ο Δημήτρης Σιούφας, ύστερα από οδηγίες του Πρωθυπουργού Κ. Μητσοτάκη, ο υπουργός Εθνικής Οικονομίας Γ. Σουφλιάς και η υπουργός Υγείας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων Μαριέτα Γιαννάκου ανέπτυσσαν την πρώτη σημαντική παρέμβαση για να αποφευχθεί η κατάρρευση του ασφαλιστικού Συστήματος. Ήταν ο νόμος 1902 του 1990, με τον οποίο αφενός μπήκε φραγμός στη διόγκωση των ελλειμμάτων και αφετέρου θεσπίστηκαν οι πρώτες γενικές αρχές για τη λειτουργία του συστήματος. ‘’Τον Αύγουστο του 1991’’, αφηγείται ο Δημήτρης Σιούφας, ‘’ο Πρωθυπουργός μου ανέθετε την ευθύνη για την ασφαλιστική μεταρρύθμιση’’ και προσθέτει: ‘’Λίγους μήνες μετά φέραμε το αποκληθέν ‘’μίνι ασφαλιστικό, μια περιορισμένη αλλά άμεσα αναγκαία παρέμβαση… Η ψήφισή του ήταν από τις πιο δύσκολες στα κοινοβουλευτικά χρονικά. Χρειάστηκαν έξι συνεδριάσεις της Ολομέλειας και σε μια από αυτές έγιναν πέντε ονομαστικές ψηφοφορίες. Η συνεδρίαση εκείνη ξεκίνησε στις εφτά το απόγευμα και τελείωσε στις εφτά το πρωί την επόμενη μέρα’’
Ο Δημήτρης Σιούφας, αναπτύσσει με λεπτομέρειες την προετοιμασία που ξεκίνησε από την πρώτη στιγμή που ανέλαβε την ευθύνη για τη διάσωση της κοινωνικής ασφάλισης, καταγράφει τη συμβολή όλων των συνεργατών του, το διάλογο που είχε με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, τις εκθέσεις που έγιναν για την κατάσταση του συστήματος, τις εισηγήσεις για τις αναγκαίες παρεμβάσεις, τους ειδικούς που κλήθηκαν από το εξωτερικό για να βοηθήσουν. Επισημαίνει την αποφασιστικότητα του Πρωθυπουργού Κ. Μητσοτάκη, αλλά και των υπουργών Εθνικής Οικονομίας Τίμου Χριστοδούλου, Στ. Μάνου και του Υπουργού Οικονομικών Γιάννη Παλαιοκρασσά και τη στήριξη που είχε, αλλά και τις σφοδρές αντιδράσεις που εκδηλώθηκαν από το ΠΑΣΟΚ και τα συνδικάτα. Σημειώνει χωριστά την απεργία της ΔΕΗ, που κόντευε να προκαλέσει πλήρη κατάρρευση του συστήματος ηλεκτροδότησης και να τινάξει τα πάντα στον αέρα. Όπως και το γεγονός πως έφτασε απλά και μόνο μια προειδοποίηση για τη δημοσιοποίηση της μισθοδοσίας των απεργών και των συντάξεων που λάμβαναν οι συνταξιούχοι της ΔΕΗ, προκειμένου να υποχωρήσουν. Εκείνος που φαινόταν ανένδοτος ήταν ο Αρχηγός του ΠΑΣΟΚ που δεσμευόταν πως μόλις αναλάβει την εξουσία θα καταργούσε το νόμο. Τελικά, υπογραμμίζει ο Δημήτρης Σιούφας, η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ το 1993, δεν κατάργησε το νόμο γιατί έγιναν σώφρονες παρεμβάσεις προς τον Ανδρέα Παπανδρέου, από τον Γιώργο Γεννηματά και τον Αντώνη Λιβάνη αλλά με μια σειρά, νομοθετικές διατάξεις που ψηφίστηκαν μέχρι και το 2002 ή με σιωπηρή αθέτηση των αλλαγών που θεσπίστηκαν, κατάφερε να τον αποδομήσει και να ανατρέψει έτσι μια μεταρρύθμιση που μπορούσε να κρατήσει το σύστημα στα πόδια του και να συμβάλει ώστε να αποτραπεί η δημοσιονομική εκτροπή που ακολούθησε.
Αρχές, κανόνες και νέοι θεσμοί
Το μεγάλο βήμα, αφηγείται ο Δημήτρης Σιούφας, ξεκίνησε στις 31 Αυγούστου 1992, όταν κατατέθηκε στη Βουλή το νομοσχέδιο για τη ριζική ασφαλιστική μεταρρύθμιση. Στις σελίδες που ακολουθούν γίνεται εκτενής αναφορά στις συζητήσεις που διεξήχθησαν στη Βουλή και δημοσιεύονται χαρακτηριστικά αποσπάσματα από τα πρακτικά της Βουλής. Αναδημοσιεύονται, επίσης συνεντεύξεις και άρθρα που έγραψε προκειμένου να εξηγήσει στον κόσμο, την αναγκαιότητα της μεταρρύθμισης, τις αρχές και τους κανόνες που ακολουθούνταν, αλλά και την ανταπόκρισή της στο κοινό περί δικαίου αίσθημα. Πολλά, άλλωστε, από τα δημοσιεύματα του Τύπου, μερικά από τα οποία φιλοξενούνται στο βιβλίο, υπογράμμιζαν ότι με τη μεταρρύθμιση εκείνη επιλεγόταν το μέλλον, ότι χρειάζονταν προμηθείς και όχι επιμηθείς, ότι το τίμιο, αλλά και το δίκαιο είναι απλό.
Από το Σεπτέμβριο του 1992, η πιο τολμηρή ασφαλιστική μεταρρύθμιση αποτελούσε γεγονός. Ήταν μια μεταρρύθμιση απολύτως αναγκαία για τη βιωσιμότητα του συστήματος, την αποτροπή της επαπειλούμενης δημοσιονομικής εκτροπής, την αποκατάσταση της δικαιοσύνης και την παροχή ασφάλειας στους τότε και τους μετέπειτα εργαζόμενους. Μια μεταρρύθμιση διορατικότητας και ευθύνης, με απόλυτο σεβασμό τόσο στην αρχή της αναλογικότητας και της ανταποδοτικότητας, όσο και στο κοινό περί δικαίου αίσθημα. Θεμελίωνε ένα σύστημα τίμιο, απλό και διαφανές. Εξασφάλιζε τους ίδιους όρους για τους εργαζόμενους στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα. Διασφάλιζε τη βιωσιμότητα του συστήματος για τους ασφαλισμένους μέχρι την 31-12-1992 τουλάχιστο για τρεις δεκαετίες και για τους ασφαλισμένους μετά την 1-1-1993, μέχρι το 2060. Εδραίωνε την κοινωνική αλληλεγγύη μεταξύ των γενεών, αλλά και μεταξύ των ασφαλισμένων της ίδιας γενιάς. Θέσπιζε ενιαίους κανόνες για την απασχόληση συνταξιούχων ανεξάρτητα από το φορέα συνταξιοδότησης και το είδος της εργασίας. Λάμβανε ειδική μέριμνα για μητέρες με ανήλικα ή τρία παιδιά.
Μείζονος σημασίας ήταν το γεγονός ότι η μεταρρύθμιση εκείνη θέσπιζε νέους θεσμούς, καθώς και μέτρα διαφάνειας και αποτελεσματικότητας. Όπως για παράδειγμα, η υποχρεωτική κατ’ έτος δημοσίευση ισολογισμών και απολογισμών. Όποιος ασφαλιστικός φορέας δεν δημοσίευε ισολογισμό και απολογισμό, το Διοικητικό του Συμβούλιο παυόταν αυτοδικαίως χωρίς δυνατότητα επαναδιορισμού. Αυτή η σημαντική ρύθμιση, για πέντε χρόνια ανεστάλη και τέλος καταργήθηκε. Η δημιουργία Μητρώου Ασφαλισμένων Συνταξιούχων και Εργοδοτών, που οδήγησε στην καθιέρωση του ΑΜΚΑ. Η ίδρυση Εθνικού Συμβουλίου Κοινωνικής Ασφάλισης, η θέσπιση υποχρέωσης για τακτικές αναλογιστικές μελέτες, (ρυθμίσεις που δεν εφαρμόστηκαν), η δημιουργία του Λογαριασμού Αλληλεγγύης Φορέων Κοινωνικής Ασφάλισης, η θέσπιση πλαισίου για ομαδοποιήσεις και συγχωνεύσεις φορέων Κοινωνικής Ασφάλισης. Αλλά και η καθιέρωση της τριμερούς χρηματοδότησης (κράτος, εργοδότες και εργαζόμενοι για όλους όσους θα ασφαλίζονταν από την 1η 1ου 1993, η καθιέρωση ενιαίων εισφορών και ενιαίων προϋποθέσεων για τη θεμελίωση ασφαλιστικών παροχών, η καθιέρωση της ισότητας των δύο φίλων, η θέσπιση ενιαίων κανόνων για την απασχόληση συνταξιούχων, η θέσπιση της αρχής της ανταποδοτικότητας στον υπολογισμό των παροχών, η εδραίωση της αρχής της κοινωνικής αλληλεγγύης τόσο μεταξύ των γενεών όσο και μεταξύ των ασφαλισμένων της ίδιας γενιάς.
Το βιβλίο του πρώην Προέδρου της Βουλής, πρώην υπουργού Ανάπτυξης, πρώην υπουργού Υγείας και τότε αρμόδιου υφυπουργού για την Κοινωνική Ασφάλιση Δημήτρη Σιούφα, καταγράφοντας τη μεγάλη, την τολμηρή και διορατική μεταρρύθμιση της περιόδου 1990- 1993 είναι, δυστυχώς, επίκαιρο. Αναπαριστά τι έγινε τότε για τη διάσωση και τη βιωσιμότητα του Ασφαλιστικού Συστήματος και καταδεικνύει, άλλη μια φορά, ότι η πολιτική χρειάζεται συναίσθηση ευθύνης για το παρόν και το μέλλον, τολμηρές δράσεις, σύνεση, γνώση και διορατικότητα. Φωτίζει το χτες και δείχνει τι χρειάζεται σήμερα.
