Το Δεκαπενταύγουστο του 2010 ήμουν μεταξύ εκείνων που είχαν την τύχη να ζήσουν την αλησμόνητη εμπειρία της συμμετοχής στην πρώτη λειτουργία μετά τη μικρασιατική καταστροφή στην ιστορική Μονή της Παναγίας Σουμελά στην Τραπεζούντα, που τελέσθηκε από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο. Κατά την παραμονή μας στην πρωτεύουσα του Πόντου, μας δόθηκε η ευκαιρία να επισκεφθούμε ιστορικά μνημεία της πόλης, που στέκονται αδιάψευστοι μάρτυρες του περίλαμπρου παρελθόντος της. Ανάμεσα σε αυτά ιδιαίτερη εντύπωση προξένησε η εκκλησία της Αγίας Σοφίας. Πρόκειται για κορυφαίο βυζαντινό μνημείο που οικοδομήθηκε στα μέσα του 13ου αιώνα. Ο ναός αντανακλά την αίγλη της ένδοξης Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντος, που άκμασε για περίπου δυόμιση αιώνες, μετά τη μοιραία για το Βυζάντιο τέταρτη σταυροφορία. Εκτός από το δέος που αναμφίβολα προξενεί ο ναός, που υπήρξε καθίδρυμα του ηγεμόνα της Μανουήλ Α΄ Μεγάλου Κομνηνού, το βλέμμα αιχμαλωτίζουν οι υπέροχες βυζαντινές τοιχογραφίες και ο μοναδικός ανάγλυφος διάκοσμος στις προσόψεις. Ο ναός, που μετά την οθωμανική κατάκτηση είχε μετατραπεί σε τέμενος, λειτουργούσε από το 1962 ως μουσείο. Μάλιστα, είχαν προηγηθεί και εργασίες αποκατάστασης που διεξήγαγε τότε το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου.
Το θέρος, όμως, του παρελθόντος έτους, η τουρκική κυβέρνηση, απεφάσισε ξαφνικά τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε μουσουλμανικό χώρο λατρείας. Όπως φαίνεται, η άδεια λειτουργίας στην Παναγία Σουμελά κάθε Δεκαπενταύγουστο, προκάλεσε οξείες αντιδράσεις ακραίων εθνικιστικών κύκλων. Η απόφαση για την εκ νέου μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τέμενος, ίσως, να είχε στόχο να κατασιγάσει αυτές τις φωνές.
Η μεταμόρφωση της εκκλησίας σε τζαμί δεν έγινε χωρίς συνέπειες. Όπως επισημαίνει η Χριστιανική Αρχαιολογική Εταιρεία, εκτός από τις φθορές που προκλήθηκαν για την κάλυψη των μαρμαροθετημάτων του δαπέδου και των τοιχογραφιών «τίθεται σε κίνδυνο η ακεραιότητα του μοναδικού ζωγραφικού διακόσμου του μνημείου».
Πριν από την Αγία Σοφία Τραπεζούντος, το 2011, σε μουσουλμανικό τέμενος είχε μετατραπεί και η Αγία Σοφία Νικαίας στη Βιθυνία. Πρόκειται για άλλη μια ιστορική εκκλησία, στην οποία έλαβε χώρα το 787 η έβδομη Οικουμενική Σύνοδος. Μάλιστα, κατά της συγκεκριμένης απόφασης είχαν ταχθεί δημοσίως και εξέχοντες Τούρκοι Ακαδημαϊκοί. Ο βυζαντινολόγος καθηγητής Engin Akyürek σε άρθρο του στην εφημερίδα Cumhuriyet με τον εύγλωττο τίτλο «Κάτω τα χέρια από το Μουσείο Αγίας Σοφίας Νικαίας» καυτηριάζει την εκμετάλλευση της θρησκείας σημειώνοντας ότι «εάν δεν πρόκειται για σκόπιμο πολιτικό σόου, τότε είμαστε αντιμέτωποι με μία ιδιαίτερα ανησυχητική κατάσταση». Αλλά και ο καθηγητής Cengiz Bektas, ο οποίος δημοσιοποιώντας την αντίθεσή του στην κυβερνητική απόφαση έγραψε, στην εφημερίδα Evrensel, ότι «αυξήθηκαν αυτοί οι οποίοι δεν παίρνουν μαθήματα, δεν διδάσκονται από το παρελθόν».
Ανησυχία, επίσης, προκαλεί το γεγονός ότι δυναμώνουν οι φωνές που ζητούν να ξαναγίνει τζαμί και αυτή ακόμη η Αγιά Σοφιά στην Πόλη. Μάλιστα, πρόσφατα κατατέθηκε σχετική πρόταση και επισήμως από κόμμα της αντιπολίτευσης στη τουρκική βουλή. Ας ελπίσουμε ότι, τελικώς, οι κραυγές θρησκευτικού φανατισμού δεν θα εισακουσθούν και θα επικρατήσει η λογική.
Χωρίς αμφιβολία, οι πράξεις που εδράζονται σε ακραίες αντιλήψεις δεν βοηθούν στην προσπάθεια που καταβάλλεται για την εδραίωση κλίματος αμοιβαίας εμπιστοσύνης και συνεργασίας. Η Ελλάδα έχει αποδείξει τις ειλικρινείς της προθέσεις. Θα πρέπει, όμως, να γίνει κατανοητό απ’ όλους ότι με τη διαστρέβλωση της ιστορικής αλήθειας και την παραβίαση βασικών κανόνων του σεβασμού των θρησκευτικών ελευθεριών, που άπτονται και του αξιακού πυρήνα της ευρωπαϊκής οικογένειας, δεν γίνονται βήματα προς το μέλλον. Οι βυζαντινές εκκλησίες στην Ανατολή δεν είναι μόνο ελληνικά ή χριστιανικά μνημεία, σύμβολα της Ορθοδοξίας, αλλά μνημεία του οικουμενικού πολιτισμού. Είναι χρέος, λοιπόν, της παγκόσμιας κοινότητας να τα διαφυλάξει για τις επόμενες γενιές.
Ο κ. Μάξιμος Χαρακόπουλος είναι Αναπληρωτής Υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων.
