Κάθε χρόνο, ο ΟΗΕ επέλεξε (από το 1995) η 17η Ιουνίου να είναι μια ημέρα αφιερωμένη στα φαινόμενα της ερημοποίησης και της ξηρασίας, έτσι ώστε να αναδειχθούν οι μεγάλες οικολογικές και κοινωνικοοικονομικές τους επιπτώσεις στον πλανήτη.
Το φετινό σλόγκαν είναι: Τρόφιμα, Ζωοτροφές, Ίνες – Αειφορική παραγωγή και κατανάλωση, να αναφέρεται στη δυνατότητα του Πλανήτη να τα προσφέρει καθώς μειώνεται συνεχώς η διαθέσιμη γόνιμη γη.
Ερημοποίηση καλείται το φαινόμενο της υποβάθμισης της παραγωγικής ικανότητας των εδαφών, της σταδιακής απώλειας της γονιμότητας τους και αντίστοιχα της δυνατότητας ανασύστασης τους.
Στις συνθήκες αυτές η γη αδυνατεί να απορροφήσει τα νερά της βροχής, τα οποία, ρέοντας ορμητικά, παρασύρουν μεγάλες ποσότητες χωμάτων, προκαλώντας διαβρώσεις, δηλαδή ακόμη μεγαλύτερη οικολογική καταστροφή και εξαντλούν ακόμη περισσότερο τα διαθέσιμα αποθέματα νερού.
Επιπλέον, στους γεωργούς καλλιεργητές και κτηνοτρόφους προκαλεί ανυπολόγιστη απώλεια εισοδήματος. Τελικά κάνει αδύνατη τη διατήρηση της ζωής στη περιοχή. Στις περιοχές αυτές η κατάσταση του περιβάλλοντος και η ποιότητα της ζωής υποβαθμίζονται διαρκώς.
Αυτά αναφέρονται στα επιστημονικά εγχειρίδια που καθορίζουν το περιεχόμενο της σημερινής ημέρας.
Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του ΟΗΕ κάθε χρόνο στον πλανήτη χάνονται 120 εκατ. στρέμματα γης με τη διάβρωση, την ερημοποίηση και την κάλυψη από τεχνικά έργα (σπίτια, δρόμοι κ.λ.π) να είναι οι κύριες αιτίες.
Στην Ελλάδα εκτιμάται ότι το ένα τρίτο των εδαφών της υπόκειται σε υψηλό δυνητικό κίνδυνο ερημοποίησης. Στη Θεσσαλία, παρόλο που τα προβλήματα από το φαινόμενο της ερημοποίησης τα βιώνουμε έντονα εδώ και πολλά χρόνια, οι αρμόδιοι παρακολουθούν «αμήχανα» την αργή αλλά σταθερή πορεία της δραματικής τους εξέλιξης, αν και γνωρίζουν τις αιτίες που τα προκαλούν. Το υδατικό έλλειμα έχει πλέον εκτοξευθεί σε πολύ υψηλά επίπεδα (αρκετές εκατοντάδες εκατ. κυβικά μέτρα νερού ετησίως), συνεχίζοντας ανεμπόδιστα το καταστροφικό του έργο στη Γεωργία και το περιβάλλον.
Οι λύσεις γνωστές, τα μέτρα και οι δράσεις για την αναστροφή της κατάστασης επίσης γνωστά αλλά και θεσμοθετημένα (!!), αφού περιέχονται στο εγκεκριμένο Σχέδιο Διαχείρισης Υδάτων (ΣΔΥ).
Υπενθυμίζεται ότι σε αυτά προβλέπεται η αναβάθμιση γεωργικών πρακτικών και η εφαρμοσμένη πολιτική (με κίνητρα και άλλες παρεμβάσεις) για μείωση των καταναλώσεων νερού, κυρίως στην Γεωργία, κάτι όμως που τα αρμόδια όργανα της Διοίκησης δεν υποβοηθούν, επί της ουσίαςαρνούνται να παρακολουθήσουν, να καταμετρήσουν τις καταναλώσεις και να ελέγξουν τυχόν υπερβάσεις. Έτσι η Πολιτεία, αυτόματα, καθίσταται ηθικός αυτουργός για την συνεχιζόμενη καταστροφή.
Επίσης, στο πλαίσιο του εγκεκριμένου ΣΔΥ, προβλέπονται έργα συγκέντρωσης υδάτων (ταμιευτήρες), δηλαδή φράγματα περιμετρικά του κάμπου (Σκοπιά Φαρσάλων, Πύλη, Νεοχώρι, Ελασσόνα κ.λ.π.) μέσα στη λεκάνη απορροής του Πηνειού.
Αλλά και στην άλλη θεσσαλικούενδιαφέροντος λεκάνη απορροής (Αχελώου) στα ΣΔΥ του 2014 προβλεπόταν η μεταφορά νερού στον κάμπο από τον ημιτελή ταμιευτήρα Συκιάς, μέσω της (ήδη κατασκευασμένης) σήραγγας Πευκόφυτου, που έχει έξοδο πάνω από το Μουζάκι.
Όμως όλοι οι παραπάνω σχεδιασμοί έχουν μείνει στα χαρτιά και τα ημιτελή έργα σε εγκατάλειψη.
Με τον τρόπο αυτό, όχι μόνο δεν διατηρούνται οι καλλιεργούμενες εκτάσεις που σήμερααρδεύονται (που θα μπορούσαν και να αυξηθούν), αλλά αντίθετα μειώνονται συνεχώς, ενώ ένα σημαντικότμήμα τους τείνει να ερημοποιηθεί. Ταυτόχρονα οι αγρότες (μέσα στην αγωνία τους), «εξωθούνται» να χρησιμοποιήσουν όσα νεράπροσφέρονται στη φύση, έστω και εάν η καταστροφή των οικοσυστημάτων στα ποτάμια και στους υπόγειους υδροφορείς είναι εντεινόμενη και απόλυτα επιβεβαιωμένη.
Ιδιαίτερα η πτώση τη στάθμης των υπόγειων υδροφορέων προκαλεί διείσδυση θαλασσινού νερού που αυξάνει την αλατότητα των νερών άρδευσης με άμεσο κίνδυνο καταστροφής των εδαφών στην Ανατολική Θεσσαλία.
Το μεγαλύτερο πάντως έλλειμμα που παρατηρείται στη Θεσσαλία, είναι αναμφισβήτητα εκείνο που διαχρονικά αφορά στην σοβαρότητα και υπευθυνότητα των εκάστοτε κυβερνητικών παραγόντων και τοπικών ηγεσιών (πάντοτε με κάποιες εξαιρέσεις), οι οποίοι χρησιμοποιούν την υπόθεση των υδάτων για γενικολογίες επετειακού χαρακτήρα, ως εφαλτήριο προσωπικής προβολής, με υποσχέσεις που δίνονται αλλά δεν τηρούνται, με άγονες μικροκομματικές αντιπαραθέσεις (π.χ. ποιοι είναι υπέρ ή κατά του Αχελώου), ενώ στο μεταξύ ο καιρός περνά και στην πράξη δεν υλοποιούνται οι αναγκαίες παρεμβάσεις για σημαντικά έργα.
Δυστυχώς ούτε στρατηγική έχουν χαράξει, ούτε ένα αξιόπιστο σχέδιο (masterplan) έχουν εκπονήσει, ούτε έχουν αξιοποιήσει υφιστάμενες μελέτες έργων (π.χ. κανείς δεν ασχολείται με το φράγμα Πύλης που διαθέτει ακόμη και περιβαλλοντική αδειοδότηση !!), ούτε φροντίζουν να τελειώσουν επιτέλους τα πολύτιμα ημιτελή έργα, όπως του Αγιονερίου (στη λεκάνη Πηνειού) και της Συκιάς (στη λεκάνη Αχελώου).
Εάν συλλέξει κανείς τις δηλώσεις (και τις φωτογραφίες που τις συνοδεύουν) από τις επισκέψεις και τις ομιλίες (σε κάθε ευκαιρία) κεντρικών πολιτικών στελεχών και τοπικών ηγετών τα τελευταία δέκα μόνο χρόνια (για να μην πάμε πιο παλιά), πραγματικά θα χρειάζονταν ένα ολόκληρο κτίριο βιβλιοθήκης για να αρχειοθετηθούν!
Στην πράξη, αναφέρονται στα υδατικά και οικολογικάπροβλήματαμόνο όταν και όσοαπαιτείται για την προσωπική τους προβολή και για «απολογισμούς» ενεργειών, χωρίς όμως να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες για μαζική και συστηματικήπίεση προς τα κέντρααποφάσεων. Επίσης, ανάλογα με το «χρώμα» της εκάστοτε κυβέρνησης, συχνά παρατηρούνται σημαντικές διαφορές στην ένταση των πιέσεων προς τα κεντρικά πολιτικά όργανα. Ας ελπίσουμε να είναι τυχαίο το γεγονός ότι σε προηγούμενα χρόνια υπήρχε μεγαλύτερη συχνό-τητα ανακοινώσεων (και μάλιστα πολύ αιχμηρών) από πολλούς θεσσαλικούς φορείς, κάτι που όμως δεν βλέπουμε σήμερα να συνεχίζεται.
Μέσα στα όσαπροαναφέραμε,ας μην παραλείψουμε την απουσία οποιασδήποτε θεσμικής παρέμβασης στο ζήτημα της διαχείρισης των υδάτων, κάτι που δεν κοστίζει χρήματα. Ούτε σε αυτό οι αρμόδιοι (κεντρικά και τοπικά) επέδειξαν τόλμη και ενδιαφέρον ώστε να αλλάξει η «βάρβαρη» και ανεξέλεγκτη χρήση των υδάτων.Στον πρόσφατονόμο του κ.Κ. Χατζηδάκη για το περιβάλλονκανείς δεν υπέβαλε μια πρόταση, κανείς δεν ανέδειξε το μέιζον για τη Θεσσαλίαπρόβλημα.
Συνοπτικά και στον τομέα αυτό, η Πολιτεία είναι απούσα, η στοιχειώδης οργάνωση δεν υπάρχει και η ευθύνη μένει μετέωρη ….
Μετά τις εξελίξεις με τον κορονοϊό, η Κυβέρνηση Κ. Μητσοτάκη, η οποία σημειωτέον έδωσε για την Θεσσαλία υποσχέσεις που δεν τήρησε, βρίσκεται, όπως όλα δείχνουν, μπροστά στην δυνατότητα χρηματοδότησης από την ΕΕ αναπτυξιακών σχεδίων και έργων μεγάλης κλίμακας (πέραν του ΕΣΠΑ), με κριτήρια επιλεξιμότητας την συμβολή στην αντιμετώπιση φαινομένων οικολογικής υποβάθμισης, τον ενεργειακό μετασχηματισμό της χώρας (πράσινη ενέργεια), την αγροτική πολιτική κ.α. Είναι προφανές ότι τα κυβερνητικά επιτελεία και όλες οι Περιφέρειες της χώρας προετοιμάζονται να προτείνουν ολοκληρωμένα projectsπου να ανταποκρίνονται στα παραπάνω. Στον λίγο χρόνο που (εκ των πραγμάτων) διατίθεται για υποβολή προτάσεων, απαιτείται η ύπαρξη καλά επεξεργασμένου σχεδίου, καθώς και η δυνατότητα των τοπικών ηγετών να εμπνεύσουν και να αξιοποιήσουν τους φορείς της Θεσσαλίας (οργανώσεις παραγωγών, επαγγελματιών, εργατών, επιστημόνων, Αυτοδιοίκηση, επιμελητήρια κ.λ.π).
Με την ισχύ που πάντοτε προσφέρει η κοινή προσπάθεια, οφείλουν να προτείνουν και να απαιτήσουν από την Κυβέρνηση και τον πρωθυπουργό κ. Κ.Μητσοτάκη προσωπικά, να τιμήσει τις υποσχέσεις του και να εντάξει ένα ολοκληρωμένο υδατικό, ενεργειακό και γεωργικόprojectδημόσιου χαρακτήρα, απόλυτα συμβατού με τα προαναφερθέντα κριτήρια, που θα περιέχει την ολοκλήρωση του ταμιευτήρα Συκιάς και της σήραγγας μεταφοράς Πευκόφυτου, την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας αφενός κατά τον ρου του Αχελώου, αφετέρου προς την περιοχή Μουζακίου με το σύστημα άντλησης – ταμίευσης, την διάθεση μέρους του μεταφερόμενου νερού για οικολογική αποκατάσταση υπόγειων υδροφορέων (κυρίως στην ανατολική Θεσσαλία), την δρομολόγηση του πολλαπλού σκοπού φράγματος Σκοπιάς (με τεκμηρίωση την οικολογική αποκατάσταση της πιο υποβαθμισμένης περιοχής της Θεσσαλίας, τα Φάρσαλα), την ενίσχυση των αρδεύσεων για την γεωργική ανάπτυξη, με στόχο την εξασφάλιση της διατροφικής ασφάλειας (που τελευταία – λόγω πανδημίας – αποκτά πολύ μεγάλη σημασία) και τέλος την «υδατική» ασφάλεια της θεσσαλικής λεκάνης από φαινόμενα ξηρασίας, που δυστυχώς αναμένεται στο άμεσο μέλλον να μας «επισκέπτονται» όλο και συχνότερα.
Να λοιπόν μια ευκαιρία μέσα στη λαίλαπα της οικονομικής κρίσης. Και σήμερα, στην περίπτωση της Θεσσαλίας, το γνωστό ρητό «οι καιροί ου μενετοί» βρίσκει ομολογουμένως την απόλυτη σημασία του.
Γράφουν οι:
* Αρχοντής Δημήτρης, αρχιτέκτονας μηχανικός, πρ. Δήμαρχος Καρδίτσας,
* Γέμτος Φάνης, γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας,
* Γιαννακός Κώστας, γεωπόνος, Πρόεδρος Γεωπονικού Συλλόγου Λάρισας,
* Γκούμας Κώστας, γεωπόνος, πρ. πρόεδρος ΓΕΩΤΕΕ/ΚΕ,
* Καλλές Γιάννης, δικηγόρος, Πρόεδρος Εταιρείας Θεσσαλικών Μελετών (ΕΘΕΜ)
* Μπαρμπούτης Τάσος, μηχανικός, πρ. Γεν. Γραμματέας ΤΕΕ/Κ-Δ Θεσσαλίας
