“Είμαι δάσκαλος για πάνω από 15 χρόνια και προκειμένου να εξελίσσομαι στο επάγγελμα που ασκώ, εγγράφηκα σε ένα μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών. Όταν ξεκίνησα το μεταπτυχιακό μου, είχα υψηλές προσδοκίες σχετικά με τον τρόπο που ο Εκπαιδευτικός Οργανισμός θα είχε οργανώσει το πρόγραμμα και τις μεθοδολογίες που θα ακολουθούνταν για την υλοποίησή του. Από την στιγμή που ξεκίνησα να εργάζομαι ως δάσκαλος και μέχρι σήμερα, έχουν υπάρξει πολύ σημαντικές εξελίξεις σχετικά με τις ακολουθούμενες διδακτικές προσεγγίσεις. Προς μεγάλη μου έκπληξη, διαπίστωσα ότι γινόταν χρήση της παραδοσιακής μεθόδου διδασκαλίας: εκπαιδευτικές συναντήσεις των δύο ωρών με μακρύς μονολόγους των εκπαιδευτών – εμπειρογνωμόνων. Υπήρχαν ελάχιστες ευκαιρίες για συζήτηση, ή για άλλους τρόπους προκειμένου να ασχοληθείς με τα στοιχεία – πληροφορίες που παρουσιάζονταν. Αν εκ των προτέρων το γνώριζα αυτό και επειδή πιστεύω ότι η γνώση εκτός από το να αποτελεί πρόκληση, μπορεί επίσης να είναι και διασκέδαση, σίγουρα θα επέλεγα κάποιον άλλο εκπαιδευτικό οργανισμό για το μεταπτυχιακό μου.”
Εισαγωγή
Υπάρχουν πολλοί λόγοι προκειμένου να χειριστούμε με ιδιαίτερη σοβαρότητα το θέμα της ποιότητας των προσφερόμενων υπηρεσιών ενός εκπαιδευτικού οργανισμού. Ένα από τα πιο σημαντικά και συνήθη επιχειρήματα που αναφέρονται, είναι η εστίαση στις ανάγκες των πελατών: των εκπαιδευομένων. Πολλοί άνθρωποι έχουν την τάση να ξεχνούν την επίδραση που μπορεί να έχει ένας δυσαρεστημένος πελάτης σε μία επιχείρηση – οργανισμό. Ειδικά για τους οργανισμούς που παρέχουν επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση, είναι πολύ σημαντικό να επικοινωνούν σχετικά με τις υπηρεσίες που προσφέρει ο οργανισμός τους όχι μόνο με τους πελάτες τους, αλλά και με όλους τους αρμόδιους φορείς και εμπλεκόμενους όπως γονείς, εργοδότες, θεσμικά όργανα στο χώρο της εκπαίδευσης, εργοδοτικές οργανώσεις κλπ. Ό,τι αντιλαμβανόμαστε ως ποιότητα σήμερα, μπορεί εύκολα να αλλάξει ακόμη και αύριο. Από αυτή την πλευρά, η ποιότητα είναι στενά συνδεδεμένη με την ικανότητα ενός εκπαιδευτικού οργανισμού, να επικοινωνεί σε όλους τους παραπάνω εμπλεκομένους σχετικά με το τι ακριβώς προσφέρει και να επιβεβαιώνει ότι όλοι συμφωνούν σε αυτό. Εργαλεία, προκειμένου να διασφαλιστεί αυτή η επικοινωνία και η αμοιβαία εμπιστοσύνη, αποτελούν διάφορα πρότυπα ποιότητας όπως το ISO, EFQM, Balanced Score Card κλπ. Σε γενικές γραμμές ένα πρότυπο ποιότητας περιλαμβάνει όλες τις διεργασίες που απαιτούνται, προκειμένου να αναδειχθεί και διασφαλιστεί η ποιότητα στην παρεχόμενη επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση, αλλά και να υπάρχει συνεχής βελτίωση.
Η Ποιότητα σε ευρωπαϊκό επίπεδο
Σε εθνικό επίπεδο, η διασφάλιση της ποιότητας στην επαγγελματική εκπαίδευση δεν είναι ένα τόσο εύκολο θέμα. Πιο περίπλοκα γίνονται τα πράγματα, όταν μιλάμε πλέον σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Δεν αρκεί οι πάροχοι εκπαίδευσης και κατάρτισης να συμμορφώνονται με τα όσα έχουν συμφωνήσει με τους πελάτες τους – εκπαιδευόμενους – και τους υπόλοιπους εμπλεκόμενους σε τοπικό επίπεδο. Θα πρέπει να συνυπολογίζουν τους κανόνες, τις οδηγίες και τις απαιτήσεις που ορίζονται σχετικά με τη διασφάλιση της ποιότητας από τις αρμόδιες εθνικές αρχές. Και δεδομένου, ότι αυτοί οι κανόνες και απαιτήσεις εξακολουθούν να είναι διαφορετικές μεταξύ πολλών ευρωπαϊκών χωρών, η διασφάλιση της ποιότητας είναι δύσκολο να ρυθμιστεί κάτω από ένα κοινό πρίσμα. Συνέπειες αυτού του γεγονότος είναι: αδιαφάνεια στην αγορά της επαγγελματικής εκπαίδευσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο, μειωμένη κινητικότητα των εργαζομένων εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ελλιπής προώθηση της Δια Βίου Μάθησης.
Κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών, από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει παραχθεί σημαντικό έργο σχετικά με την τυποποίηση των εθνικών πολιτικών και τον τρόπο σκέψης αναφορικά με τη διασφάλιση της ποιότητας. Σημαντικό αποτέλεσμα αποτελεί το Κοινό Πλαίσιο Διασφάλισης Ποιότητας (Common Quality Assurance Framework – CQAF): ένα σύνολο από κοινές αρχές, κριτήρια και εργαλεία σχετικά με την Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση (ΕΕΚ) σε εθνικό επίπεδο. Ωστόσο, αυτό που εξακολουθεί να απαιτείται, είναι η προσαρμογή του συγκεκριμένου πλαισίου στο επίπεδο των παρόχων ΕΕΚ, προκειμένου να υπάρξει αρμονία και σύμπλευση μεταξύ της πολιτικής της ΕΕ, των εθνικών πολιτικών, και των ενεργειών που αναλαμβάνουν με δική τους πρωτοβουλία οι φορείς εκπαίδευσης και κατάρτισης προς την κατεύθυνση της διασφάλισης της ποιότητας. Στόχος, δεν είναι να γίνει η «ζωή της διασφάλισης ποιότητας» ακόμη πιο περίπλοκη εισάγοντας ένα ακόμη μοντέλο, αλλά αντίθετα καθιστώντας την πιο απλή και εύχρηστη.
Το έργο CQAF (A)VET
Η ανάπτυξη ενός κοινού ευρωπαϊκού λειτουργικού μοντέλου για τη διασφάλιση της ποιότητας δεν είναι ένα εύκολο έργο. Εκτός από το να είναι πρακτικό και χρήσιμο, η εισαγωγή και υιοθέτηση ενός νέου μοντέλου, δεν θα πρέπει να επιβαρύνει με επιπρόσθετη εργασία τους Οργανισμούς Εκπαίδευσης που ήδη χρησιμοποιούν και ακολουθούν κάποια πρότυπα και κανόνες ποιότητας (ευρωπαϊκή πολιτική, εθνική πολιτική, εσωτερικές διαδικασίες και κανονισμοί). Αυτό σημαίνει, ότι ένα κοινό ευρωπαϊκό λειτουργικό μοντέλο, θα πρέπει να περιλαμβάνει τα βασικά στοιχεία όλων των εθνικών πολιτικών, καθώς και τα βασικά στοιχεία των προσεγγίσεων για την ποιότητα στις χώρες μέλη.
Για να επιτευχθεί αυτό, το 2009, πέντε οργανισμοί από χώρες[1] μέλη της ΕΕ καθόρισαν μία συγκεκριμένη διαδρομή, αφετηρία της οποία αποτέλεσε το μοντέλο ποιότητας που αναπτύχθηκε από το πανεπιστήμιο Folksuniversitetet. Το συγκεκριμένο μοντέλο εστιάζει ιδιαίτερα σε θέματα όπως: ανάλυση αναγκών κατάρτισης και ανταπόκρισή τους σε σχέση με τις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας, συστηματική συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων (φορείς εκπροσώπησης εργοδοτών, τοπικές αρχές κλπ.) στη διαμόρφωση του προγράμματος σπουδών, την επιλογή των διδακτικών προσεγγίσεων και την αξιολόγησή του. Ωστόσο, στηρίζεται στο πρότυπο ISO.
Προκειμένου να αξιοποιηθεί όσο το δυνατόν από περισσότερους φορείς αυτό το ευρωπαϊκό μοντέλο, πιθανώς να πρέπει να λειτουργήσει χωρίς εξαρτήσεις (και κόστη), όπως π.χ. το πρότυπο ISO ή άλλα επίσημα πρότυπα. Συνεντεύξεις και έρευνα σε είκοσι (20) οργανισμούς εκπαίδευσης και κατάρτισης σε πέντε (5) χώρες, οδήγησαν στον καθορισμό δώδεκα βασικών θεμάτων τα οποία θεωρήθηκαν ως σημαντικά σχετικά με την ποιότητα και αποτελεσματικότητα της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης. Για κάθε ένα από αυτά τα βασικά θέματα, ορίστηκε ένα σύνολο δεικτών για τα τέσσερα διαφορετικά επίπεδα διασφάλισης ποιότητας. Το πλαίσιο των θεμάτων και των δεικτών αξιολογήθηκε ξανά σε διαφορετικούς εκπαιδευτικούς οργανισμούς σε κάθε μία από τις χώρες των εταίρων του έργου, προκειμένου να διαπιστωθεί εάν το μοντέλο είναι εύχρηστο, κατά πόσο συμφωνούν οι πάροχοι κατάρτισης ότι το μοντέλο αποτυπώνει την ουσία για την αποτελεσματικότητα και ποιότητα στην εκπαίδευση και κατά πόσο βοήθησε τους οργανισμούς να περιγράψουν τα μέτρα που μπορούν να αναλάβουν προς την κατεύθυνση της δικής τους βελτίωσης στο θέμα της διασφάλισης της ποιότητας. Τα συμπεράσματα που προέκυψαν από τη συγκεκριμένη αξιολόγηση – δοκιμή, χρησιμοποιήθηκαν για την οριστικοποίηση του μοντέλου.
Επεξήγηση του Μοντέλου
Για να εξασφαλίζεται η ποιότητα[2] της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης το μοντέλο CQAF-VET καταδεικνύει τρεις βασικούς άξονες που συμβάλλουν στην επίτευξη ενός επιθυμητού αποτελέσματος των διαδικασιών μάθησης (βλπ. το παρακάτω διάγραμμα). Ο πρώτος άξονας σχετίζεται με σημαντικά θέματα που αφορούν στο περιεχόμενο του προγράμματος κατάρτισης (προσδιορισμός) και στις εκπαιδευτικές μεθόδους που χρησιμοποιούνται. Ο δεύτερος άξονας σχετίζεται με ορισμένα ζωτικής σημασίας οργανωτικά θέματα που είναι απαραίτητα για την παροχή υπηρεσιών εκπαίδευσης και κατάρτισης. Ο τρίτος άξονας καλύπτει σημαντικά θέματα που αφορούν τον εκπαιδευόμενο – καταρτιζόμενο. Κάθε άξονας περιλαμβάνει τέσσερα θέματα και κάθε θέμα, τους δικούς του δείκτες.
|
1. Περιεχόμενο προγράμματος κατάρτισης και μάθηση |
|
2. Ο οργανισμός κατάρτισης |
|
3. Ο εκπαιδευόμενος |
|
|
|
Διάγραμμα του Μοντέλου CQAF (A)VET ©Folksuniversitetet, Revalento
Το μοντέλο ενσωματώνει 28 δείκτες για την παρακολούθηση και την αξιολόγηση της ποιότητας, των μέτρων που λαμβάνονται σε βασικό επίπεδο (1), καθώς και σε ένα πιο εξελιγμένο επίπεδο (στο επίπεδο 4 ενός δείκτη). Το πιο σημαντικό είναι ότι η μέθοδος αυτή επικεντρώνεται στις διαδικασίες που πραγματικά το προσωπικό χρησιμοποιεί. Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, θέτονται όλο και περισσότεροι περιορισμοί σχετικά με το αποτέλεσμα, τον σκοπό, την αυτοαξιολόγηση και τη συνεχή βελτίωση. Ως εκ τούτου το μοντέλο εστιάζει ρητά σε κάθε θέμα και τους συναφείς δείκτες του σχετικά με το αποτέλεσμα, το σκοπό, το περιεχόμενο του προγράμματος, το πλαίσιο συνεργασίας με τους εμπλεκόμενους σ αυτό (ενώσεις εργοδοτών, δημόσιοι φορείς, καταρτιζόμενοι κλπ.), καθώς και στη συνεχή αξιολόγηση.
Προκειμένου ένας οργανισμός να αποδείξει ότι διασφαλίζει την ποιότητα των υπηρεσιών του, ζητείται να προσκομίσει αποδεικτικά στοιχεία σε τρίτο ανεξάρτητο μέρος (π.χ. εξωτερικό αξιολογητή, η επιθεωρητή, κλπ.). Το μοντέλο που αναπτύχθηκε στο πλαίσιο του έργου – CQAF (A)VET – λειτουργεί κατά τον ίδιο τρόπο. Για κάθε δείκτη, σε κάθε επίπεδο, ο οργανισμός ερωτάται εάν μπορεί να αποδείξει προσκομίζοντας συγκεκριμένα στοιχεία (σε τρίτους), ότι πράγματι λειτουργεί σε ένα συγκεκριμένο επίπεδο ποιότητας. Ο προβληματισμός που μπορεί να υπάρξει για το κατά πόσο υπάρχουν διαθέσιμες αποδείξεις, συμβάλει στην προετοιμασία του οργανισμού για την κάλυψη συγκεκριμένων κριτηρίων που θέτονται από τις εθνικές αρχές ή για να αναπτυχθεί σε ένα επόμενο βήμα.
“Συμμετέχων σε ημερίδα: Όταν συζητήσαμε στην ομάδα μας σχετικά με το μοντέλο, η πρώτη εντύπωση ήταν ότι πληρούσαμε για τους περισσότερους δείκτες τα κριτήρια για την κατάταξή μας στο υψηλότερο επίπεδο διασφάλισης ποιότητας. Στη συνέχεια όμως, μας ζητήθηκε να προσκομίσουμε τα στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι αναλαμβάνουμε συγκεκριμένες ενέργειες, και οι ενέργειές μας αυτές είναι αποτελεσματικές. Πολύ γρήγορα έγινε σαφές, ότι στα χαρτιά η πολιτική μας φαινόταν εντυπωσιακή, αλλά δεν ήμασταν ικανοί να παρουσιάσουμε τα απαιτούμενα στοιχεία για το επίπεδο αυτό. Με βάση τα στοιχεία που μπορέσαμε να προσκομίσουμε, κατά μέσο όρο η κατάταξη μας ήταν στο επίπεδο 2, αντί της αρχικής εκτίμησης για 4. Αυτό ήταν ένα καλό μάθημα για εμάς, ενώ παράλληλα μας έδωσε την απαραίτητη ανατροφοδότηση για περαιτέρω βελτίωση των προγραμμάτων και της πολιτικής μας”.
Αν και το μοντέλο διακρίνεται σε 4 διαφορετικά επίπεδα διασφάλισης ποιότητας, αυτό δεν σημαίνει ότι κάθε οργανισμός θα πρέπει να είναι σε θέση να ανταποκριθεί στο επίπεδο 4 σε όλα του τα θέματα και δείκτες του. Τοπικές άλλα και εθνικές συνθήκες, κανόνες και απαιτήσεις μπορεί να απαιτούν προσοχή περισσότερο στα επίπεδα 1, 2 ή 3 για κάποιους (ή και όλους) τους δείκτες.
| Συμμετοχή του εργοδότη | 1 | Ο οργανισμός μπορεί να αποδείξει ότι το περιεχόμενο του προγράμματος σπουδών αναγνωρίζεται από (περιφερειακούς) εκπροσώπους εργοδοτών. |
| 2 | Ο οργανισμός μπορεί να αποδείξει ότι οι εκπρόσωποι εργοδοτών συνέβαλαν στην ανάπτυξη του περιεχομένου του αναλυτικού προγράμματος σπουδών. | |
| 3 | Ο οργανισμός μπορεί να αποδείξει ότι για την ανάπτυξη του προγράμματος σπουδών, αλλά και για την υλοποίησή του, συμμετέχουν ενεργά (περιφερειακοί) εκπρόσωποι των εργοδοτών. | |
| 4 | Ο οργανισμός μπορεί να αποδείξει ότι η αξιολόγηση και η περαιτέρω ανάπτυξη του περιεχομένου του αναλυτικού προγράμματος είναι αποτέλεσμα της ενεργούς συμμετοχής των (περιφερειακών) εργοδοτών. |
Παράδειγμα δείκτη ©Folksuniversitetet, Revalento
Χρήση του Μοντέλου
Καταρχήν, το μοντέλο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ένα είδος εργαλείου αυτοκριτικής σχετικά με τις ενέργειες που αναλαμβάνονται για τη διασφάλιση ποιότητας. Εκπαιδευτικοί οργανισμοί μπορούν να χρησιμοποιήσουν το ερωτηματολόγιο αξιολόγησης, προκειμένου να εκτιμήσουν κατά πόσο συμμορφώνονται στις απαιτήσεις του επιπέδου 2 του Μοντέλου. Η ανατροφοδότηση που παρέχεται από το ερωτηματολόγιο σε επίπεδο δείκτη, αποτελεί πεδίο εργασίας για περαιτέρω βελτίωση της πολιτικής που ακολουθεί ο οργανισμός για τη διασφάλιση της ποιότητας.
Όπως σε κάθε πρότυπο ποιότητας, είναι ζωτικής σημασίας η διαδικασία για τη διασφάλισης της ποιότητας να μην ανήκει αποκλειστικά και μόνο στη διοίκηση. Προκειμένου να υπάρξει αποτελεσματικότητα στην υλοποίηση των προγραμμάτων εκπαίδευσης και ποιοτική παροχή υπηρεσιών, απαιτείται η ενεργός συμμετοχή του εκπαιδευτικού προσωπικού. Για να επιτευχθεί αυτό, χρειάζεται η ύπαρξη ενός ξεκάθαρου οράματος και η δέσμευση της διοίκησης για την προώθηση αυτής της συμμετοχής, έτσι ώστε να υπάρχουν σαφείς διαδικασίες στον τρόπο εμπλοκής του καθένα και συνέχεια στο όλο εγχείρημα. Τέτοιου είδους διαδικασίες οδηγούν όχι μόνο στην μεγιστοποίηση της ικανοποίησης των εκπαιδευομένων, αλλά και στην υποκίνηση και αφοσίωση του προσωπικού του εκπαιδευτικού οργανισμού.
Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το έργο μπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα: https://www.cqafvet.eu/, η επικοινωνώντας με την εταιρία «ΔΗΜΗΤΡΑ» ΚΕΕ ΑΕ, κ. Βασίλη Αβραμούδη, Παλαιολόγου 19 Λάρισα, τηλ. 2410 554026, https://www.dimitra.gr/.
[1] Συντονιστής Έργου: Folksuniversitetet Uppsala και εταίροι ΔΗΜΗΤΡΑ ΚΕΕ Α.Ε. (Ελλάδα), Documenta (Ισπανία), MMI (Κύπρος) και Revalento (Ολλανδία)
[2] Στα πλαίσια αυτού του μοντέλου χρησιμοποιήθηκε η ακόλουθη ορολογία για την ποιότητα: Η ποιότητα ενός εκπαιδευτικού οργανισμού εξαρτάται από την ικανότητα του να επιτυγχάνει τους στόχους που έχει θέσει. (Τεχνική Ομάδα εργασίας για την ποιότητα, Faurschau, CEDEFOP, 2003)
