Η μάστιγα του λαϊκισμού
Οι αμερικανικές εκλογές στο σύνολό τους, από την προεκλογική εκστρατεία των δύο βασικών υποψηφίων μέχρι την κορύφωσή τους με τη νίκη του Ντόναλντ Τραμπ, μας έδωσαν πολλά χρήσιμα μαθήματα. Όχι μόνον σε ό,τι αφορά ζητήματα πολιτικής ανάλυσης, αλλά και για την ανθρώπινη φύση και το πώς έχει εξελιχθεί ο κόσμος.
Το βασικότερο όλων; Το πώς αναδείχτηκε νέος Πρόεδρος της Αμερικής ένας άνθρωπος της ιδιοσυγκρασίας του Τραμπ, αποτελεί το καλύτερο παράδειγμα της δύναμης και της θέσης που έχει πλέον ο λαϊκισμός στον πολιτικό λόγο.
Από τη μία μεριά η υποψήφια των Δημοκρατικών, Χίλαρι Κλίντον, που είχε τη στήριξη ολόκληρου του μιντιακού συστήματος και ξόδεψε 556 εκ. δολάρια, βομβαρδίζοντας με τηλεοπτικά διαφημιστικά σποτ τους Αμερικανούς.
Κι από την άλλη ένας δισεκατομμυριούχος που πολλοί αποκάλεσαν «κλόουν», ένας άνθρωπος του συστήματος το δίχως άλλο, που στήριξε την εκστρατεία του όχι στο φουσκωμένο πορτοφόλι του αλλά σε αμφίβολης πολιτικής και ηθικής αξίας ρητορική και κατάφερε να «πουλήσει» τον εαυτό του ως αντισυστημικό.
Πώς το πέτυχε αυτό;
Λέγοντας στον κόσμο αυτό που ήθελε να ακούσει, πατώντας πάνω στην απογοήτευση των ψηφοφόρων από τους θεσμούς και τις ελίτ, που τόσο κραυγαλέα αντιπροσωπεύει η Χίλαρι Κλίντον.
Το βασικό γνώρισμα του λαϊκιστή είναι πως αλλοιώνει τη σύνθετη πραγματικότητα, συμπυκνώνοντας την πολυπλοκότητά της σε εύπεπτα, «κοφτά» σλόγκαν, εύκολα κατανοητά από τον μέσο άνθρωπο. Χρησιμοποιεί λέξεις απλές, συναισθηματικά φορτισμένες, με στόχο να χτυπήσει στο θυμικό του ακροατή του.
Ποιες φράσεις ακούστηκαν περισσότερο στην πανηγυρική ομιλία του Τραμπ; «Fantasticidea» (φανταστική ιδέα), «amazingproject» (καταπληκτικό σχέδιο), «greatthing» (φοβερό πράγμα), επαναλάμβανε συνεχώς, προκαλώντας ενθουσιασμό στα πλήθη που τον αποθέωναν. Και βέβαια το σύνθημα της εκστρατείας του: «MakeAmericagreatagain» (Ας κάνουμε ξανά την Αμερική σπουδαία)
Ένα ακόμη συστατικό στοιχείο του λαϊκισμού είναι και η κατασκευή ψεύτικων εχθρών. Ο Τραμπ στοχοποίησε τους Μεξικανούς. Αυτοί φταίνε για τα δεινά του αμερικάνικου λαού. Ο Αλέξης Τσίπρας εφηύρε τη Μέρκελ, τους «κακούς ξένους», τα συμφέροντα. Πάντα αοριστολογίες, ένας αόρατος εχθρός ως… μπαμπούλας που χρησιμοποιεί ο λαϊκιστής κατά το δοκούν σε καιρούς κρίσης. Εκείνος ποτέ δεν ευθύνεται για κάτι, είναι υπεράνω κριτικής.
Στο trailerτου αφιερώματος της εκπομπής «On Background» του BBCγια την άνοδο του λαϊκισμού στις δύο όχθες του Ατλαντικού, προβάλλονται τρεις εκπρόσωποι -κατά την άποψη του BBC- του φαινομένου σε ΗΠΑ και Ε.Ε.: Ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ, η επικεφαλής του γαλλικού ακροδεξιού Εθνικού Μετώπου ΜαρίνΛεπέν και ο Έλληνας πρωθυπουργός, Αλέξης Τσίπρας…
Η αναφορά του βρετανικού δικτύου στον Έλληνα πρωθυπουργό δεν είναι καθόλου τυχαία. Θυμάστε πώς ανέβηκε ο ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία; «Θα σκίσουμε τα μνημόνια», «θα κάνουμε τις αγορές να χορεύουν στους ρυθμούς μας», «θα γίνουμε κάθε λέξη του Συντάγματος», «θα αλλάξουμε την Ευρώπη». Λέξεις γεμάτες γοητεία και υποσχέσεις.
Και η λαϊκίστικη αυτή ρητορική, παρότι δεν πραγματοποιήθηκε τίποτε από τα παραπάνω, συνεχίζεται ακόμα και σήμερα από το κυβερνών κόμμα. Γιατί; Διότι πιάνει. Υπνωτίζει τον κόσμο ή ακόμα συντηρεί την αδιαφορία του για τους πολιτικούς και τα κόμματα.
Σε αυτά τα πλαίσια, δεν έχουν σημασία οι ιδεολογικές καταβολές του προσώπου που χρησιμοποιεί το συγκεκριμένο είδους λόγου. Ο Τραμπ πούλησε εθνοκεντρικό λαϊκισμό, ο Τσίπρας εξελέγη με όχημα τις λέξεις «αλληλεγγύη», «ισότητα», «κοινωνική ανοχή».
Σημασία έχει το αν η πολιτική έχει πια μολυνθεί ολοσχερώς από τις φανταχτερές μεγαλοστομίες και τα ψέματα ή η κατάσταση είναι αναστρέψιμη. Και αν όντως ο λαϊκισμός έχει καταστεί ο κανόνας στο παγκόσμιο πολιτικό τοπίο, ποιες θα είναι οι συνέπειες της επικράτησής του…
Κάποτε, έτσι στρώθηκε ο δρόμος για έναν παγκόσμιο πόλεμο.
